Wat is een vergelijking?

Een vergelijking is een vorm van beeldspraak waarbij expliciet de overeenkomst wordt benoemd tussen twee entiteiten.

Toelichting definitie vergelijking

Bij een vergelijking worden twee zaken met elkaar vergeleken door een overeenkomende eigenschap expliciet te noemen. Verder bevat een vergelijking meestal ook het verbindingswoord 'als' of 'dan'. Wellicht kan een voorbeeld dit verduidelijken. Neem de volgende zin met een vergelijking:

Michael Johnson is sneller dan een bliksemschicht.

In deze vergelijking wordt Michael Johnson vergeleken met een bliksemschicht. De overeenkomende eigenschap is 'snel'. Het verbindingswoord is 'dan'.

Merk op dat wij niet letterlijk bedoelen dat Michael Johnson sneller is dan een bliksemschicht, want dan zou hij in staat moeten zijn om sneller dan 60.000 km per seconde te lopen. Met ‘sneller dan een bliksemschicht’ bedoelen wij eigenlijk ‘heel erg snel’. Met andere woorden: De snelheid van een bliksemschicht krijgt in deze vergelijking een figuurlijke betekenis en dat maakt de vergelijking tot beeldspraak.

Ter illustratie nog een aantal andere voorbeeldzinnen met een vergelijking:

  • Mijn dochter klimt als een aap.
  • Die politicus is zo ijdel als een pauw.
  • Hij heeft meer rijkdom vergaard, dan Dagobert Duck.

Vergelijkingen in gedichten

Binnen de Nederlandse poëzie is de vergelijking een veelgebruikt stijlfiguur. Ter illustratie citeren wij hier een sonnet van Lennart van Rij:

Cappadocië

Zandwolken draaien als derwisjen rond
op de geërodeerde lavavlakte
waaronder zich het wegennet vertakte
van christensteden, diep onder de grond;

erboven daalt de koude ochtendstond
over de discobeats van een hoog dak-
terras; in de ijlste lucht schellen verzwakte
maar hoorbare gebedsoproepen rond

Tijden zijn lijnen in een passacaglia;
Assyriërs herzien het alfabet;
Aeneas ziet de zijderoute glooien;

de poort van Hadrianus in Antalya
verleidt een middeleeuwse minaret;
Byzantium is slechts een laag van Troje.

Lennard van Rij

TIP: Zo werkt poëzie!
Een toegankelijke uitleg over techniek en thematiek in 60 moderne Nederlandse gedichten.

In bovenstaande gedicht zit de vergelijking in de eerste versregel. Dit hebben wij vet gemaakt. De objecten die worden vergeleken zijn 'zandwolken' en 'derwisjen'. De gemeenschappelijke eigenschap is 'draaien'.

Verschil tussen vergelijking en metafoor

De stijlfiguren vergelijking en metafoor zijn de meestvoorkomende vormen van beeldspraak en vaak lijken zij ook sterk op elkaar. Het verschil zit hem hierin dat bij een vergelijking de overeenkomst tussen twee zaken veel explicieter wordt benoemd, dan bij een metafoor. Een voorbeeld kan dit wellicht duidelijk maken:

De volgende zin bevat een vergelijking:

Hij heeft meer rijkdom vergaard, dan Dagobert Duck.

Dit is een vergelijking omdat:

  • De entiteiten die worden vergeleken worden beiden expliciet gemeld ('Hij' en 'Dagobert Duck')
  • De overeenkomende eigenschap wordt expliciet gemeld ('rijkdom')
  • De zin bevat een verbindingswoord ('dan')

De volgende zin bevat een metafoor:

Hij is een echte Dagobert Duck.

Merk in de eerste plaats op dat in deze zin geen verbindingswoord ('dan' of 'als') staat. Belangrijker is, dat in deze zin de overeenkomende eigenschap niet expliciet wordt genoemd. Misschien bedoelen wij de eigenschap 'rijkdom', maar wij zouden ook de eigenschap 'gierigheid' kunnen bedoelen of misschien wel een combinatie van eigenschappen. Met andere woorden: de lezer heeft bij een metafoor veel meer interpretatievrijheid.

Overigens zijn er ook tussenvormen zoals in het volgende gedicht van Simon Mulder:

Mijn hoofd is als een lege zaal
Ik eet er vreugdeloos mijn maal
En wacht doorheen de nachtelijke stonden

Ik kan de straten niet meer lezen
En zie mij niet terechtgewezen
Wanneer ik er verdwaal

Ik roep, waarheen ik mij ook keer,
Om hen, maar ken hun taal niet meer;
Het hongert mij hen na te wezen

Dat ik hen niet heb nagekeken
Dat ik, vergroeid en afgeweken,
Verteerd word door dit zeer

En als ik eens mijn vuist ophef
En machteloos de muren tref:
Het blijft bij elke klap aan hen ontbreken

Ik, losgeraakt en afgedreven
Bekend met smart en onverheven,
Zie om me en besef

Dat ik ver van hen ben gaan staan
Dat ik de poort heb toegedaan
En achter brede gevels ben gaan leven

Daar heb ik mij teruggevonden
Daar klinkt het als uit duizend monden:
‘Waarom toch weggegaan’

Simon Mulder, 2012

TIP: Dichten doe je zo
Wil jij leren goede gedichten te schrijven? Dan is Dichten doe je zo een absolute aanrader.

LEESTIP:
Domweg gelukkig, in de Dapperstraat

De beroemdste gedichten uit de Nederlandse en Vlaamse poëzie.

Door het verbindingswoord 'als' in de eerste zin lijkt er sprake te zijn van een vergelijking, maar aangezien de gemeenschappelijke eigenschap ontbreekt, heeft de vergelijking meer iets weg van een metafoor.

De rest van het gedicht versterkt de indruk dat het hier meer om een metafoor gaat dan een vergelijking. Men kan ook zonder meer het verbindingswoord 'als' weghalen zonder dat de betekenis van het gedicht echt verandert.


AANMELDEN NIEUWSBRIEF


Gerelateerd: