Home › Wat is poëzie?

Wat is poëzie?

Van poëzie bestaan er evenveel definities als dat er dichters zijn. Daarnaast wordt de term poëzie vaak in verschillende betekenissen gebruikt. Wij behandelen hier de meest gangbare definities van de drie meest gebruikte betekenissen van poëzie:

1. Poëzie is een taaluiting waarbij een grote nadruk ligt op vorm, klank en beeldspraak.

2. Poëzie is dichtkunst.

3. Poëzie is een ongrijpbare esthetische ervaring.

Hieronder een nadere uitleg over deze verschillende definities van poëzie.

Brede definitie van poëzie

Definitie:
1. Poëzie is een taaluiting waarbij een grote nadruk ligt op vorm, klank en beeldspraak.

Toelichting:
In bovenstaande definitie bedoelen wij met vorm onder andere de indeling in strofen, doelbewuste regelafbrekingen en experimenteel gebruik van lettertypes. Met klank bedoelen wij zaken als rijm, metrum en melodie. Bij beeldspraak kan je onder andere denken aan vergelijking, personificatie en metafoor.

De brede definitie van poëzie wordt vooral gebruikt in het tegenstellend woordenpaar: proza en poëzie.  Bij proza gaat het primair om de inhoud. Vorm, klank en beeldspraak zijn minder van belang.

Natuurlijk gaat het ook bij poëzie uiteindelijk om de inhoud, maar vorm, klank en beeldspraak zijn zeker zo belangrijk. In andere woorden: de mate waarin vorm, klank en beeldspraak van belang zijn in een taaluiting, is wat het onderscheid definieert tussen proza en poëzie.

Het lijkt een ongelijke verdeling, want proza is heel breed. Naast literair proza, kennen wij immers oneindig veel andere vormen van proza, bijvoorbeeld: krantenartikelen, zakelijke brieven, brochures, onderzoeksrapporten, e-mails et cetera.

Echter wie even nadenkt, zal zich realiseren dat onder bovenstaande brede definitie van poëzie ook heel veel verschillende taaluitingen gerekend kunnen worden, waaronder:

Zelfs sommige reclameslogans zijn eigenlijk poëzie. Wat dacht je van 'Heerlijk helder Heineken'? Zonder de alliteratie zou deze reclame-uiting niet zo wervend zijn. Of wat dacht je van 'Vakmanschap is meesterschap'? Hier is het rijm en symmetrie dat kracht geeft aan deze slogan.

Overigens is de grens tussen proza en poëzie soms vaag. Er zijn verschillende taaluitingen te bedenken waarin niet altijd even duidelijk is of iets poëzie is of proza. Neem het prozagedicht en het Zeer Korte Verhaal (ZKV). De eerste is poëzie en de tweede is proza, maar soms lijken ze verdomd veel op elkaar.

Verder maakt de term 'taaluiting' de definitie nog breder. Taaluiting wil namelijk zeggen dat de definitie zich niet beperkt tot poëzie die in letters op papier (of op het computerscherm) is vastgelegd, maar tot de definitie behoren ook taaluitingen die alleen als gesproken of gezongen taal bestaan. Vandaar dat liederen en rap battles ook in bovenstaande lijst voorkomen.

TIP: Wil je een goede dichter worden? Dan is het boek Schriftelijke Cursus Dichten van Willem Wilmink een absolute must-have.

Enge definitie van poëzie

Definitie:
2. Poëzie is dichtkunst.

Toelichting:
Deze definitie van poëzie valt samen met wat wij in de brede definitie rekenen tot 'literaire poëzie'. De term 'literair' betekent dat aan deze definitie een waardeoordeel is gebonden. Het gaat dan niet om de mening van eenvoudige poëzieliefhebbers, zoals jij en ik, nee, het is het waardeoordeel van een select groepje  poëzieautoriteiten dat hier telt.

Bij poëzieautoriteiten kan je dan denken aan literaire uitgevers, recensenten van landelijke dagbladen, hoogleraren literatuur, redacteuren van literaire tijdschriften, juryleden van poëzieprijzen en anderen die in de positie zitten om ons te vertellen: deze gedichten zijn poëzie en deze gedichten zijn géén poëzie.

Een literaire uitgever doet dit door het werk van de ene dichter wel uit te geven en het manuscript van de andere dichter in de prullenbak te gooien. Een recensent doet dit door de ene dichtbundel de hemel in te prijzen terwijl hij de andere dichtbundel afdoet als amateuristisch broddelwerk.

In hun waardeoordeel gebruiken de poëzieautoriteiten op kwaliteit gerichte criteria als originaliteit, zeggingskracht, vakmanschap etc. Echter ook commerciële en sociale belangen spelen vaak een rol. Zo kan het gebeuren dat een uitgever een dichtbundel uitgeeft van een bekende Belgische politicus, terwijl veel dichters die echt goede gedichten schrijven, nooit een geïnteresseerde uitgever zullen vinden. Een bekende naam verkoopt nu eenmaal beter, dan een onbekende. Vriendjespolitiek speelt vaak ook een rol.

Conclusie is eigenlijk dat de poëzieliefhebber slechts in beperkte mate kan vertrouwen op het oordeel van de poëzieautoriteiten. Lees daarom vooral wat je zelf leuk vindt en luister zo min mogelijk naar anderen. Dat is de beste manier om van poëzie te genieten.

TIP: Wil je leren moderne literaire poëzie te lezen, dan is het boek Zo word je een geweldige dichter van Ellen Deckwitz een absolute aanrader.

Spirituele definitie van poëzie

Definitie:

3. Poëzie is een ongrijpbare esthetische ervaring.

Toelichting:

Deze definitie klinkt wellicht nogal zweverig en eigenlijk klopt dat wel. Hier wordt namelijk een lastig te omschrijven gemoedstoestand bedoeld. Daar duidt de term 'ongrijpbaar' op in deze definitie. Daarom is deze definitie wellicht alleen te begrijpen in relatie tot esthetische ervaringen die wel zijn te duiden. Een paar voorbeelden:

Als je onder de indruk bent van het vakmanschap waarmee een antieke kersenhout kabinet honderden jaren daarvoor in elkaar is gezet, dan is dat een verklaarbare esthetische ervaring. Ook als je emotioneel geraakt wordt door een gedicht, omdat deze een gevoel beschrijft die je herkent, maar die je zelf nooit zo treffend onder woorden hebt weten te brengen, dan is verklaarbaar waarom jij het gedicht mooi vindt. Dat toeristen onze bloemenvelden zo fantastisch vinden, komt door de primaire kleuren en de rechthoekige vormen waarin wij deze kleuren hebben gevangen: een rechthoek geel, naast een rechthoek rood. Het lijkt verdomme wel een Mondriaan-schilderij.

Voor alle drie de bovenstaande esthetische ervaringen zijn logisch te beredeneren verklaringen te bedenken en daarom zijn zij geen poëzie volgens deze definitie. Dat geldt zelfs voor het voorbeeld met het gedicht. Wanneer echter na alle analyses nog steeds ongrijpbaar blijft, waarom wij iets mooi of bijzonder vinden, dán is er sprake van poëzie.

Echter ook deze prozaïsche uitleg schiet eigenlijk tekort. Daarom laat ik nu het woord aan Remco Campert die erin slaagt om te duiden wat poëzie nu eigenlijk is in zijn volgende beroemde gedicht:

Poëzie is een daad
van bevestiging. Ik bevestig
dat ik leef, dat ik niet alleen leef.

Poëzie is een toekomst, denken
aan volgende week, aan een ander land,
aan jou als je oud bent.

Poëzie is mijn adem, beweegt
mijn voeten, aarzelend soms,
over de aarde die daarom vraagt.

Voltaire had pokken, maar
genas zichzelf door o.a. te drinken
120 liter limonade: dat is poëzie.

Of neem de branding. Stukgeslagen
op de rotsen is zij niet werkelijk verslagen,
maar herneemt zich en is daarin poëzie.

Elk woord dat wordt geschreven
is een aanslag op de ouderdom.
Ten slotte wint de dood, jazeker,

maar de dood is slechts de stilte in de zaal
nadat het laatste woord geklonken heeft.
De dood is een ontroering.

TIP: De bundel Kus zoekt mond bevat een selectie van de mooiste gedichten van Remco Campert.