Wat is een enjambement?
Definitie van enjambement
Een enjambement is een stijlfiguur waarbij de dichter op een niet-natuurlijke plek een regel afbreekt.
Toelichting definitie enjambement
Wat een enjambement is, kan wellicht het best worden uitgelegd aan de hand van een voorbeeld. Neem de volgende kwatrijn van de zeventiende eeuwse dichter Constantijn Huygens.
GEBROKEN TAAL
'Dat is een grote schelm,' sprak onze schout van Piet,
die in de boeien zat. 'Nee, heerschap,' zij hij, 'niet
zo groot een schelm als gij' (hier hoestte hij met enen
en snoot en spuwde eens) 'mij lichtelijk mocht menen.'
Constantijn Huygens (1596 - 1687)
In dit gedicht zit een enjambement in de overgang van versregel twee naar versregel drie. De betrokken woorden hebben wij hier vet gemaakt. De dichter breekt hier de regel af op een plek waar in de zin geen natuurlijk rustpunt voorkomt. Wanneer de dichter op een natuurlijke plek de zin zou afbreken, dan zou dat direct na de komma zijn.
De dichter heeft hier om twee redenen gekozen om een enjambement te gebruiken:
- Het enjambement zorgt ervoor dat de eerste en tweede versregels op elkaar rijmen.
- De onnatuurlijke afbreking sluit aan bij een van de twee thema's1 van dit gedicht: gebroken taal. Vorm en inhoud komen hier bij elkaar.
TIP: Dichten doe je zo
Wil jij een goede dichter worden? Dan is Dichten doe je zo een absolute musthave.
LEESTIP:
Vitaulium: Hofwyck
Het lange gedicht Hofwyck van Constantijn Huygens is voor de moderne lezer een bijzondere leeservaring. Het gedicht is een lofzang op het landgoed waar de dichter woonde.
Voorbeeld modern gebruik enjambement
Moderner gebruik van enjambementen is echter ook mogelijk. Neem bijvoorbeeld het volgende gedicht van Poetry Slam-dichter Jolies Heij:
Hoveling bij kaarslicht
We huisden in het café bij regen:
een nurkse buikdanseres probeerde
een spreekpop uit. Verderop lagen
massagraven te weken. De kroegbaas
jammert alsof ik hem versta. Even later
wil hij dineren bij kaarslicht, daarna
de wax op mijn billen laten sissen.
Ik vraag of het normaal is dat mijn
kozakkenman een laars in mijn mond plant
giftig zaad in mijn tepelkloven spuit.
Soms praten wij met elkaar. Als hij het
doet, doet hij het zeker en vlug, al is
de afwerking wat stug. Normaal is het
niet, zegt mijn hoveling, maar wel nobel.
De structuur van dit gedicht is dezelfde als dat van een klassiek sonnet. Echter door bewust niet te rijmen en door het veelvuldig gebruik van enjambementen ontstaat er een ongemakkelijke spanning tussen de klassieke structuur en de moderne uitvoering. Dat sluit mooi aan bij de enigszins verontrustende inhoud van dit gedicht.
Bronvermelding:
Het gedicht van Constantijn Huygens hebben wij overgenomen uit:
Constantijn Huygens, 1984, Dromen met open ogen; Een keuze uit de gedichten, Amsterdam: Querido's Uitgeverij B.V.
Gerelateerd:
1. Het andere thema is de morele boodschap van het gedicht: soms zijn degenen die het gezag vertegenwoordigen grotere boeven dan degenen die in de boeien zitten.