Wat is een gedicht?
Definitie van gedicht
Een gedicht is een poëtische tekst die als eenheid gelezen dient te worden.
Toelichting op definitie van gedicht
Bovenstaande definitie van gedicht bestaat uit een aantal aspecten die wij hieronder toelichten.
Poëtische tekst
Hierbij refereren we naar de ruime definitie van poëzie die luidt: Poëzie is een taaluiting waarbij een grote nadruk ligt op vorm (bijv. strofe-indeling, enjambement, witregels), klank (bijv. rijm, alliteratie, metrum) en beeldspraak (bijv. metafoor, personificatie, vergelijking).
Prozateksten zijn daarmee uitgesloten, hoewel de grenzen vaag zijn. Bijvoorbeeld een prozagedicht geldt als gedicht, en een ZKV (zeer kort verhaal) geldt als proza, maar soms lijken ze erg veel op elkaar.
Eenheid
Een gedicht is een door de dichter welbewust gekozen eenheid met een begin, een midden en een eind. Dit kan een heel korte tekst zijn (bijv. een haiku) of een hele lange tekst (bijv. het beroemde gedicht Mei van Herman Gorter). Dat maakt verder niet uit, als de dichter maar de nadrukkelijke bedoeling heeft gehad, dat de lezer de gehele tekst als geheel tot zich neemt.
Nu geldt ook voor veel thematische gedichtenbundels dat de selectie en de volgorde van de gedichten ervoor zorgen, dat de bundel in zijn geheel ook een eenheid vormt. Dit is echter een eenheid bestaande uit kleinere eenheden (de gedichten) die ook zelfstandig kunnen bestaan.
Aan de andere kant is natuurlijk mogelijk om een deel van een gedicht te publiceren. Dit zie je vaak gebeuren in bloemlezingen met beroemde gedichten. In verband met de beschikbare ruimte worden in dergelijke bloemlezingen meestal slechts één of enkele fragmenten opgenomen van gedichten die te lang zijn om in z'n geheel af te drukken. Voor een introductie tot een beroemd gedicht is dat prima, maar om een gedicht werkelijk op waarde te schatten, zal je toch het hele gedicht moeten lezen.
Gelezen dient te worden
Tot de ruime definitie van poëzie rekenen wij ook liederen en raps. Deze teksten zijn in de eerste plaats bedoeld om te worden beleefd door er naar te luisteren. Daarmee verschillen deze teksten van gedichten waarvoor geldt dat deze in de eerste zijn bedoeld om te lezen.
Dit onderscheid is echter relatief. Wanneer een dichter zijn of haar gedichten voordraagt, dan beleven wij deze gedichten door er naar te luisteren. Sommige dichters die frequent meedoen aan POETRY SLAMS schrijven zelfs hun gedichten in de eerste plaats om te worden voorgedragen.
Aan de andere kant kunnen gepubliceerde liedteksten ook gelezen worden. Van sommige heel oude liedteksten weten wij bijvoorbeeld niet meer hoe deze oorspronkelijke werden gezongen, maar de tekst is in geschreven vorm wel bewaard gebleven.
TIP: Dichten doe je zo
Wil jij leren zelf goede gedichten te schrijven? Dan is Dichten doe je zo een absolute aanrader.
Voorbeeldgedichten
Hieronder citeren wij enkele gedichten als voorbeeld. In het onderdeel gedichten vind je nog veel meer voorbeelden van mooie en aansprekende gedichten.
Gedichten volgens een bepaalde dichtvorm
Vaak kiest een dichter voor een bepaalde dichtvorm. Daarmee kiest een dichter er doelbewust voor, om zich te houden aan een bepaalde set regels voor de vorm en inhoud van zijn/haar gedicht.
Voorbeelden van dichtvormen zijn rondeel, limerick en haiku. Een van de populairste dichtvormen binnen de westerse literatuur is het sonnet. Het gedicht hieronder van Onno-Sven Tromp is ook een sonnet.
De nuttelozen van de nacht
Het zijn de nuttelozen van de nacht,
die in het donker door de straten lopen.
De helers die hun slechte waar verkopen,
de mensen zonder huis en zonder macht.
Een dichter die op inspiratie wacht,
is net opnieuw de liefde misgelopen.
Gelukkig is zijn vaste kroeg nog open,
waar vriendschap bloeit en drank de pijn verzacht.
Vanuit een open raam klinkt luid muziek,
een zachtgeel licht valt lonkend door de ruiten
naar alle afgeleefde zwervers buiten.
En binnen zit een haveloos publiek
te wachten tot de dichter op zal staan
om zich in zijn gedicht te laten gaan.
Vrije vers-gedichten
Eind negentiende en begin twintigste eeuw begonnen steeds meer westerse dichters gedichten te schrijven die niet binnen een bepaalde dichtvorm vielen. Het vrije vers was geboren.
Het loslaten van de voorgeschreven regels van een dichtvorm betekent niet, dat een vrije vers-gedicht geen structuur kent. Het verschil is dat bij de vrije vers de dichter zelf de structuur kiest.
Tegenwoordig is het vrije vers populairder dan welke dichtvorm ook. Het gedicht hieronder van Frans Terken is een mooi voorbeeld van een vrije vers-gedicht:
Het zwijgen voorbij
Dat haar stem er niet meer toe doet
nu je haar in woorden doodzwijgt
zij in handgebaar haar twijfel legt
: ongrijpbaar
wat aan het oor teloor gaat
al laat zij zich onverminderd horen
: onverstaanbaar
het geloof dat je hechtte aan wat ze vertelde
al was het waar er was altijd meer van gelogen
niets neem je nog aan
de ogen op de overkant gericht
om haar hier niet meer te zien
laat haar negen straten negen bruggen ver
en al het water om te spoelen
niet dat het spreken reinigt
maar het uitgesproken zijn