Wat is een haiku?

Definitie van haiku

Een haiku is een kort, niet-rijmend gedicht. De basis van een haiku is de zintuiglijke ervaring van de dichter. Een haiku bestaat vaak uit drie regels van 5, 7 en 5 lettergrepen. De haiku is een van oorsprong Japanse dichtvorm.

Toelichting definitie haiku

De haiku is als dichtvorm in de zeventiende eeuw ontstaan in Japan. De voorloper van de haiku is de tanka. Deze Japanse dichtvorm is eeuwen ouder dan de haiku, maar tegenwoordig is de tanka in vergelijking met de haiku veel minder populair.

Hieronder vindt u een vertaling van de beroemdste haiku aller tijden. Deze haiku is geschreven door de bekende Japanse haiku-meester Matsuo Basho (1644 – 1694):

Oh, oude vijver,
een kikker springt van de kant,
geluid van water.

Vorm van een haiku

Een westerse haiku bestaat meestal uit drie regels van 5, 7 en 5 lettergrepen. In Japan is dit vormkenmerk echter geen standaard. Daar schrijft men een haiku vaak op één regel. Ook het aantal lettergrepen kan nogal eens wisselen. Zo schreef Basho eens een haiku waarvan de tweede regel maar liefst 9 lettergrepen telt:

kara eda ni
karasu no tomari keri
aki no kure

De Nederlandse vertaling luidt:

op een dorre tak
is een kraai nog blijven zitten
in de herfstavond

Basho heeft de tweede regel waarschijnlijk bewust een stuk langer gemaakt om het bewegingloze zitten van de kraai te benadrukken. In een eerdere versie van de haiku bestond de tweede regel zelfs uit 11 lettergrepen:

karasu no tomari tarikeri

Ook steeds meer westerse haiku-dichters schrijven haiku's met een afwijkend aantal lettergrepen. Daarbij gaat het vaak om minder lettergrepen. Meer dan 17 lettergrepen in een haiku komt bijna nooit voor.

Ook experimenteren tegenwoordig een aantal westerse haiku-dichters met eenregelige haiku's.

LEESTIPS
Klassieke haiku's

Geschiedenis haiku

Basho

TIP: Dichten doe je zo
Wil jij een goede dichter worden? Dan is Dichten doe je zo een absolute musthave.

Illustratie bij haiku over kraai
Illustratie van Basho's beroemde haiku over de stilzittende kraai door de Japanse schilder en illustrator Kawanabe Kyōsai (1831 – 1889).

Onderwerpen voor een haiku

De klassieke Japanse haiku gaat meestal over een natuurbeleving, maar dit is niet noodzakelijk. Ook het landelijke en huiselijke leven zijn vaak onderwerp van een haiku, zoals in de volgende voorbeelden:

Bladeren vliegen
voor het huis over het veld,
verrukt is de kat.

Issa (1763 – 1828)

Wadende vrouwen
planten rijst, alles besmeurd
behalve hun lied.

Raizan (1653 – 1716)


Leestip:
Klassieke haiku's van Japanse meesters als Basho, Issa en Shiki vind je in de uitgaven De mooiste Japanse haiku's, Deel 1 en De mooiste Japanse haiku's, Deel 2.


Vogelverschrikkers

In de loop der eeuwen is er binnen Japan van deze dichtvorm een subgenre ontstaan van haiku's die gaan over vogelverschrikkers. De haiku's die binnen dit genre zijn geschreven, zijn vaak komisch.

Binnen Nederland heeft dichter Jos van Hest dit subgenre beoefend in een tamelijk unieke uitgave met haiku's over de vogelverschrikkers van het Griekse eiland Kimolos.

Seizoensverwijzing

Traditioneel zit in de haiku een verwijzing naar één van de Japanse seizoenen. Vaak gebeurt dit door het noemen van een bloem, een dier of een weersgesteldheid dat kenmerkend is voor dat seizoen.

In het volgende gedicht komt bijvoorbeeld een dier voor dat je in Japan alleen in de zomer ziet:

Even bewegen
in de eerste morgenbries
de rupsenharen.

Buson (1716 – 1784)

Behalve naar een seizoen, kan een klassieke haiku ook verwijzen naar het Japans nieuwjaar. In Japan geldt het begin van de lente als nieuwjaar. Vooral de eerste ochtend van het nieuwe jaar, als alles vers en nieuw is, is een bron van inspiratie. Bijvoorbeeld in de volgende haiku:

In het morgenrood
op de tip van het graanblad
de rijp van voorjaar.

Onitsura (1660 – 1738)

Wending

Ten slotte bevat deze Japanse dichtvorm vaak een verrassende wending. De eerder geciteerde haiku’s van Raizan en Issa zijn daarvan goede voorbeelden.

Ook in de volgende haiku van de Japanse haiku-dichter Shiki (1867 – 1902) zit een verrassende wending:

Nog dezelfde dag
waarop de klaproos bloeide
door de wind vernield.


Leestip:
Voor wie meer wil weten over de geschiedenis en achtergrond van deze Japanse dichtvorm is het standaardwerk Haiku, Een jonge maan een absolute aanrader. Dit belangrijke standaardwerk is ook verkrijgbaar als e-book.


Moderne haiku

Het belangrijkste verschil tussen de klassieke en de moderne haiku is de seizoensverwijzing. Terwijl de klassieke Japanse haiku altijd naar één van de seizoenen verwijst, kan een moderne haiku naar van alles en nog wat verwijzen. Een haiku kan zelfs verwijzen naar het carnaval, zoals in de volgende haiku van de Belgische haiku-dichter Luk Gybels:

Bij het ontwaken
een handvol confetti
op het hoofdkussen.

TIP: De Vlaming Luk Gybels is één van de beste hedendaagse haiku dichters. Zijn debuut Het kleine meisje dat meisjes tekent is een instant klassieker, maar ook zijn volgende bundels Zwart op wit, haiku's en De dag zit erop zijn zeer de moeite waard.