Wat is een rijmschema?

Definitie rijmschema

Het rijmschema geeft schematisch weer in welke structuur zinnen in een gedicht op elkaar rijmen. Tenzij anders vermeld, gaat het daarbij om eindrijm.

Toelichting definitie rijmschema

Een rijmschema geeft de rijmstructuur weer door letters van het alfabet te gebruiken als symbolen voor de rijmklanken. De letter a staat daarbij symbool voor de eerste rijmklank die in het gedicht voorkomt. De letter b staat symbool voor de tweede rijmklank die in een gedicht voorkomt. Et cetera.

Verder gebruikt men spaties in een rijmschema als symbool voor een witregel in een gedicht.

Wellicht kan een voorbeeld iets verduidelijken. Neem het volgende gedicht waarin de rijmklanken zijn vet gemaakt:

Liefdesverdriet

De bard in zwart
verliest zijn hart
aan de vrouw
in blauw.

Hij zingt een lied,
maar zij wil hem niet.

Robin Kerkhof

De eerste rijmklank van dit gedicht is 'art'. Omdat hij de eerste is, krijgt de rijmklank 'art' in het rijmschema van dit gedicht het symbool a. De tweede rijmklant is 'ouw' en krijgt in het rijmschema het symbool b. De derde rijmklank is 'iet' en krijgt in het rijmschema het symbool c. Ter verduidelijking zijn hieronder de letters die de rijmklanken symboliseren achter de regels gezet.

Liefdesverdriet

De bard in zwart (a)
verliest zijn hart (a)
aan de vrouw (b)
in blauw. (b)

Hij zingt een lied, (c)
maar zij wil hem niet. (c)

Verder zien wij in dit gedicht een witregel. Daarvoor gebruikt men een spatie in het rijmschema.

Het rijmschema van dit gedicht is dus: aabb cc

TIP: Dichten doe je zo
Wil jij een goede dichter worden? Dan is Dichten doe je zo een absolute aanrader.

LEESTIP:
Domweg gelukkig, in de Dapperstraat

De beroemdste gedichten uit de Nederlandse en Vlaamse poëzie.

Nog een voorbeeld van een rijmschema

Ter illustratie nog één iets langer gedicht waarin de rijmklanken opnieuw zijn vet gemaakt en achter de regels staan weer tussen aanhalingstekens de letters die de rijmklanken symboliseren:

Ik lees van Amsterdam naar Hengelo (a)
en kijk naar wolkenlucht en polderland (b)
en zie, een reiger bij de waterkant (b)

schrikt op bij straaljagers die overvliegen. (c)
Tanks rijden op kapotgeschoten wegen (d)
volledig nat door miezerige regen. (d)

Soldaten ploeteren door modderpoelen (e)
en over lijken rottend langs het spoor. (f)
De koude lucht is smerig grauw en goor. (f)

Het treinstel waar ik zit is echter warm. (g)
Dan komt opeens de conducteur voorbij. (h)
Ik leg voor hem dan toch mijn krant opzij. (h)

Merk op dat een klank aan het eind van een regel ook een letter krijgt wanneer er geen andere regeleinde op rijmt.

Het rijmschema van dit gedicht is: abb cdd eff ghh

Wanneer gebruikt men een rijmschema?

Rijmschema's worden gebruikt bij uitleg over poëzie en bij de analyse van poëzie:

  • Uitleg:
    Leraren Nederlands en schrijvers van boeken over poëzie gebruiken rijmschema's om uit te leggen hoe je in bepaalde dichtvormen hoort te rijmen. Veel dichtvormen kennen namelijk een vast rijmschema.
  • Analyse:
    Literatuurwetenschappers en recensenten gebruiken rijmschema's om poëzie te analyseren, naast een heleboel andere hulpmiddelen, zoals metrum, stijlfiguren etc.

Gerelateerd:

AANMELDEN NIEUWSBRIEF